Jouke Heringa: “Onderzoek doen is onderdeel geworden van het hogeschool-zijn.”
HZ University of Applied Sciences was in 2001 een van de 1e hogescholen die een lector aanstelden: Anja de Groene begon toen als lector Duurzaamheid. Docent-onderzoeker Jouke Heringa werkt al 27 jaar bij de hogeschool en was vanaf het begin betrokken. Hij vertelt vanuit zijn persoonlijke ervaring over die 1e jaren van onderzoek doen, en de cultuuromslag die dat teweeg heeft gebracht bij de hogeschool.
Hoe hebben jullie destijds die nieuwe ontwikkeling, het doen van onderzoek aan de hogeschool, vormgegeven?
“Ons College van Bestuur was heel alert toen de mogelijkheid zich voordeed om lectoren aan te stellen en heeft er naast de subsidie die beschikbaar was ook zelf in geïnvesteerd. Anja was afkomstig van de Erasmus Universiteit en moest het vak van lector helemaal zelf vormgeven. Ik heb toen als docent mijn vinger opgestoken om mee te denken en te werken vanuit het domein Water, ze heeft toen een heel netwerk om zich heen opgebouwd van docenten en praktijkpartners.
We zijn toen met de schelpen- en visserijsector gaan praten om te zien waar bij hen de vragen lagen. Die moesten even wennen, maar werden algauw heel blij van de hogeschool die met hen ‘meedacht’ om de productie te versterken en hen onderzoekscapaciteit aanbood.
Dat onderzoek moest natuurlijk ook passen bij ons onderwijs en daarnaast bijdragen aan de wetenschappelijke kennisontwikkeling. Die wisselwerking is noodzakelijk en belangrijk. Nog steeds ligt de kracht van het praktijkgericht onderzoek op de regiofunctie, de samenwerking met lokale mkb-ondernemingen. Het heeft al met al veel betekend voor het Zeeuwse bedrijfsleven hier dat we onderzoek zijn gaan doen.”
Hoe zag dat onderzoek er in het begin uit?
“Met een visserijlbedrijf dat mesheften (bepaalde 2-kleppige schelpdieren) exporteerde naar Spanje deden we in die begintijd een klein onderzoek. De schelpen overleefden de reis naar Spanje niet altijd en hadden dus maar een beperkte houdbaarheid. Het bedrijf worstelde met de vraag hoe die schelpen vers in Spanje te krijgen.
Van nature leven die mesheften op meer dan 30 centimeter in de zandige zeebodem en ervaren daardoor een soort druk. Zonder die druk gaan ze sneller dood. Ons praktijkonderzoek wees uit dat je de shelf life kunt verlengen door door bundels mesheften van 6-8 met elastieken bij elkaar te houden. Heel simpel eigenlijk, maar heel effectief.
Dit soort kleine projecten zorgden voor een sneeuwbaleffect. Meer en ook grotere onderzoeken volgden, het aquacultuur-mkb wist ons steeds beter te vinden, RAAK-mkb-subsidies hielpen hierbij. Niet alles ging direct goed overigens. Een van de eerste RAAK-aanvragen kregen we terug omdat de ambities te groot waren. Zo leerden we kleinere stapjes te zetten in onze onderzoeksplannen."
Studenten van de HZ aan het werk op een mosselbank
Tegen wat voor dingen liepen jullie aan tijdens die eerste jaren van onderzoek doen?
“We zijn weleens vastgelopen in een RAAK-project over het gebruik van grondwater voor aquacultuur. De bedoeling van dat onderdeel was om bedrijven te helpen met een tool (afwegingskader en quick scan) die hen inzicht zou geven of het plaatselijke zoute grondwater geschikt was voor hun teelt van microalgen, schelpdieren, wormen of vis. Bij een quick scan op een van de 11 locaties bleek het grondwater onbruikbaar, voor alle test-organismen; ze gingen helaas allemaal dood.
Een aantal, meer wetenschappelijk georiënteerde partijen in het consortium vond dat heel interessant: wat voor stoffen zijn dat dan in dat water? Wetenschappelijk gezien goede vragen, maar er was geen praktische toepassing, met de resultaten zou de praktijk niks kunnen. Dat hebben we niet meer verder onderzocht. Uiteindelijk hebben we wel een afwegingskader met quick scan kunnen ontwikkelen dat ook handelingsperspectief bood voor of het grondwater geschikt was of geschikt gemaakt kon worden met specifieke maatregelen."
Hoe was het voor de hogeschool om naast onderwijs ook onderzoek te faciliteren?
“Dit vergde een cultuuromslag aan de hogeschool. Van een ‘onderwijsfabriek’ moesten we de kant op van een kennisinstelling. Daar moest iedereen aan wennen, niet alleen de studenten maar bijvoorbeeld ook bedrijfsvoering en personeelszaken. Eerst zaten we met de onderzoekers op een aparte afdeling in een apart gebouw, maar dat bleek niet handig te zijn om ook goed te kunnen samenwerken met het onderwijs.
Het verbinden van onderwijs met onderzoek was best een worsteling, maar tegenwoordig hebben we dat goed in de vingers. Voor ons onderzoek willen we zoveel mogelijk studenten inzetten. Vroeger gaven we ze absolute vrijheid voor de keuze van minors en stages. We hebben besloten dat ze tijdens hun opleiding aan minstens 1 onderzoeksproject moesten bijdragen. Dat leverde binnen de hogeschool wel discussie op, het ging ten koste van de vrijheid van de studenten vond men.”
HZ University of Applied Sciences op het SIA-congres 2011
Wat heeft Regieorgaan SIA betekend voor die ontwikkeling naar een meer onderzoekende organisatie?
"Zonder SIA en de RAAK-regelingen waren we niet waar we nu zijn. Ook het winnen van de 2e prijs van de RAAK-award in 2011 en de 1e prijs in 2019 hebben daarin veel betekend. Zo'n prijs is toch een extra bevestiging dat je op de goede weg bent met het praktijkgerichte onderzoek. Doordat we nu trekker zijn in de SPRONG-groep Delta Technologie zetten we de volgende stap, waarbij samenwerken met alle lectoren Water het sleutelwoord is."
Wat kan Regieorgaan SIA nog meer doen voor het praktijkgericht onderzoek?
"Er zijn nog grote verschillen tussen hogescholen en hoeveel zij met onderzoek doen. Ik zie nog veel startende lectoren met basale vragen worstelen, zoals hoe je de koppeling met onderwijs maakt. Terwijl er al zoveel ervaring en kennis is. Het zou mooi zijn als dat de komende jaren wat meer rechttrekt."
Wat vind jij de belangrijkste ontwikkeling als je terugkijkt op 20 jaar praktijkgericht onderzoek?
"Praktijkgericht onderzoek heeft een belangrijke plek gekregen in het hbo. 20 jaar geleden moesten we praten als Brugman om het uitgelegd te krijgen, dat hoeft nu bijna niet meer. Het is onderdeel geworden van het hogeschool-zijn. In mijn lessen kan ik bijvoorbeeld putten uit een enorm arsenaal aan voorbeelden uit het onderzoek. In die zin heeft het ook mijn rol als docent enorm verrijkt.”