RAAK-mkb: 17 projecten gehonoreerd

RAAK-mkb is een van de langstlopende subsidieregelingen van Regieorgaan SIA. In een RAAK-mkb-onderzoek staat een vraag uit het mkb centraal. Hogescholen, een koepel- of brancheorganisatie en minimaal 6 mkb-partijen doen in een consortium onderzoek naar praktisch toepasbare oplossingen voor de vraag.

Oplossingen kunnen de vorm hebben van een prototype, een nieuwe werkwijze of een ander toepasbaar resultaat. De subsidieronde van september 2023 heeft 17 projecten opgeleverd, die zich richten op diverse onderwerpen in bijvoorbeeld de maakindustrie, economische sector en landbouw.

Jorick Bruins, programmamanager RAAK-mkb: "Thema’s zoals circulair en duurzaam ondernemen, de energietransitie en arbeidstekorten blijven keer op keer terugkomen in de onderzoeken. Daarbinnen zien we een grote diversiteit in aanpak. De onderzoeksprojecten zijn zo complementair aan elkaar en dragen op hun eigen wijze bij aan de maatschappelijk opgaven."

Lees meer over de 17 gehonoreerde projecten.

Milieukwesties vragen om meer gebruik van biologisch afbreekbare kunststoffen in de tuin- en landbouw. Het RAAK-mkb-project BioADD-project (2020-2022) voldeed aan deze behoefte met een studie naar nieuwe biochar-biocomposieten. De resultaten van het BioADD-project waren veelbelovend, maar bedrijfspartners hadden ook behoefte aan aanvullend onderzoek. In dit vervolgproject wordt de weg naar commercieel haalbare materialen verder onderzocht. Het consortium vertegenwoordigt de hele keten, inclusief fabrikanten en eindgebruikers. Avans Hogeschool en de Technische Universiteit Eindhoven bieden expertise op het gebied van biochar en biocomposieten en Aeres Hogeschool in tuin- en landbouw. De brancheorganisaties CompositesNL en SIGN dragen bij aan sectorinzichten.

Penvoerder: Avans Hogeschool

Nederland staat voor grote (ver)bouwopgaven. Er moet een miljoen nieuwe woningen worden bijgebouwd en een veelvoud aan gebouwen moet worden verduurzaamd. Steeds meer mkb-ondernemingen in de bouw en infra geven aan niet alleen te worstelen met de vraag hoe zij aan voldoende vakmensen komen, maar ook hoe zij vakmensen langer, beter en meer duurzaam kunnen inzetten. In dit project wordt met 10 mkb-ondernemingen in de bouw en infra geëxperimenteerd met het 'digitaal skills paspoort voor vakmensen' (DSP). In vragenlijstonderzoek, casestudies en een cross-cases-study wordt vastgesteld of en hoe de DSP-aanpak het mkb helpt meer vakmensen te vinden, ze langer inzetbaar te houden en daarbij de juiste begeleiding te bieden.

Penvoerder: HAN University of Applied Sciences

In Nederland draaien 600.000 industriemotoren in transport, scheepvaart en land- en bosbouwmachines. Zij verbruiken jaarlijks ongeveer 5 miljard liter diesel; 20% van het totale dieselverbruik. Ook deze sectoren moeten hun CO2-uitstoot en stikstofuitstoot reduceren. Gesteund door technologie-neutraal klimaatbeleid vanuit de EU, definieert de sector een voorkeur voor hernieuwbare methanol als route richting emissiereductie. In een eerder project is werkend prototype methanol-conversiekit en manual voor een kleine industriemotor opgeleverd. In het huidige project wordt onderzocht hoe deze techniek ook voor kleinere industriemotoren beschikbaar kan worden. Door opgedane motorenkennis te combineren met kennis uit de academische wereld wil het consortium komen tot een betrouwbare toepassing van methanol in de binnenvaart.

Penvoerder: HAN University of Applied Sciences

Composieten zijn onmisbare materialen binnen de energietransitie omdat grote rotorbladen van windmolens alleen hiermee te realiseren zijn. Traditioneel worden composieten gemaakt met thermoharde harsen. Dit is voor de transitie naar de circulaire economie een opgave omdat thermoharders moeilijk recyclebaar zijn. Het Lectoraat Kunststoftechnologie van Windesheim heeft hiervoor een hergebruikmethode ontwikkeld. In dit project wordt onderzocht of de hergebruikmethode met nieuwe recyclebare harsen industrieel toepasbaar is, wat de ontwerpeigenschappen zijn van hiermee geproduceerde producten en wat de milieu-impact is als deze harsen worden gebruikt in de hergebruikmethode. Met de resultaten uit het project wordt voor het mkb duidelijk welke mogelijkheden er zijn om recyclebare harsen in te zetten om nieuwe, circulaire composietproducten te maken.

Penvoerder: Windesheim

Box-achtige sandwichproducten komen veelvuldig voor in de mobiliteits- en logistiektoepassingen. Denk hierbij aan elektrische thuisbezorgauto’s, lichte bestelwagens en transportkisten. Deze producten bestaan in hun huidige vorm uit stijve en lichte wanden (vaak composiet-sandwichpanelen) die samengesteld worden met veelal aluminium inkoopdelen. De verbindingstechnologie bestaat uit verlijming, boutverbindingen of klinknageltechnologie, waardoor de materialen moeilijk te recyclen zijn. Dit RAAK-mkb-project onderzoekt de circulariteit van deze producten. Het project start bij de classificering van het recyclaat uit sandwichpanelen en het kwalificeren van de verschillende grondstofvormen. Vervolgens wordt gekeken hoe deze materialen in een vroeg stadium in het ontwerpproces kunnen worden meegenomen. Tot slot wordt de economische haalbaarheid bestudeerd.

Penvoerder: Saxion

Nederland kent met ruim 800 brouwerijen en enkele duizenden verschillende bieren een indrukwekkende biercultuur. Het merendeel betreft onafhankelijke brouwers die tot het mkb behoren, zogenaamde craft-brouwers. Zowel brouwerijen als toeleveranciers worstelen met het feit dat de samenstelling van grondstoffen beperkt bekend is. In dit onderzoek werken craft-brouwerijen, toeleveranciers en de branchevereniging samen met Avans Hogeschool en Hogeschool Leiden aan handvatten voor meer controle in het brouwproces. Er wordt een sensor ontwikkeld, gebaseerd op nabij-infrarood spectroscopie en machine learning. Hiermee kan de voortgang van het brouwproces worden gevolgd zodat tijdig kan worden bijgestuurd. Ook worden innovatieve hopproducten ontwikkeld die verspilling tegengaan en brouwers en hoptelers efficiënter en met meer controle laten produceren.

Penvoerder: Avans Hogeschool

Het mkb staat voor de uitdaging in te spelen op verduurzaming, digitalisering en andere ontwikkelingen. Maar aanpassing en vernieuwing zijn niet eenvoudig. De ondernemer is vooral druk met vandaag en speelt meerdere rollen tegelijkertijd. Uit eerder onderzoek komt naar voren dat ondernemers het moeilijk vinden strategisch leider te zijn. Ook blijkt dat hun eigen gedrag soms zelfs belemmerend werkt. Het doel van dit project is een diagnosetool te ontwikkelen waarmee ondernemers inzicht krijgen in hun strategisch leiderschap om zo te komen tot verbetering. Het onderzoek draagt bij aan de algemene kennisbasis met inzichten over strategisch leiderschap in het mkb in de vorm van artikelen en casussen. Een consortium van 6 mkb-ondernemingen, 2 hoogleraren, 4 praktijkexperts en Kenniscentrum Business Innovation van Hogeschool Rotterdam voert het project uit.

Penvoerder: Hogeschool Rotterdam

Textiel is na voedsel, huisvesting en transport wereldwijd de sector met de grootste milieu-impact. Naar schatting kopen Europeanen meer dan 26 kg textiel per persoon per jaar en wordt zo’n 11 kg per persoon weggegooid. Hergebruik van textiel levert enorme besparingen op. Het project DreamWeaveFactory wil circulaire textiel voor huishoudelijke, interieur- en technische toepassingen ontwerpen en op industriële pilotschaal produceren. Het project past daarvoor circulair geïnspireerde design-principes toe voor het ontwerpen van nieuwe circulaire textielproducten. Een nieuw te realiseren unieke opgeschaalde Makerspace-Max met industriële weef- en tuftmachines geeft ontwerpers en deelnemende mkb-partners de mogelijkheid de duurzame ontwerpen op grotere schaal en seriematig te produceren.

Penvoerder: Hanze

Voetproblemen komen frequent voor bij mensen met diabetes mellitus (DM). Een diabetische voetwond behoort tot de ernstigste complicaties vanwege de slechte genezingstendens, de intensieve behandeling en het verlies van mobiliteit en kwaliteit van leven. Podotherapeuten spelen in de eerstelijnszorg een belangrijke rol in de preventie van voetwonden. Het doel van dit onderzoeksproject is het ontwikkelen van een methode om podotherapeuten te ondersteunen in het methodisch systematisch uitvoeren en registreren van de preventieve voetzorg. De resultaten van dit project worden geïmplementeerd in de curricula van de opleidingen podotherapie en in de beroepspraktijk.

Penvoerder: Saxion

Jaarlijks komt er meer dan 90.000 ton glas uit bouw- en sloopafval vrij, dat vooral wordt gedowncycled. Gelijktijdig leidt de benodigde nieuwbouw en verduurzamingsopgave tot meer vraag naar bouwmaterialen. Hergebruik van glas uit ramen is een duurzame oplossing hiervoor. In dit RAAK-mkb-project werkt de Hogeschool van Amsterdam samen met TU Delft, TNO en 14 mkb-ondernemers, 3 grootbedrijven, 3 brancheorganisaties en 4 gebouweigenaren aan onderzoek naar hoogwaardig hergebruik van vlakglas. Het project heeft als doel de vragen te beantwoorden die de mkb-ondernemingen op dit gebied hebben en bij te dragen aan de toepassing van circulaire raambeglazing met 100% hergebruikt vlakglas.

Penvoerder: Hogeschool van Amsterdam

In Nederland is de zorg verantwoordelijk voor 7% van de totale jaarlijkse uitstoot aan broeikasgassen en 13% van het totale grondstoffenverbruik. Verduurzaming van de zorg kan dus een bijdrage leveren aan de klimaat- en grondstoffentransitie. In dit RAAK-mkb-project werken lectoraten en mkb-partners samen met ziekenhuizen en koepelorganisaties aan de ontwikkeling van herbruikbare hoogwaardige medische instrumenten. Door 5 cases uit de praktijk te volgen, wordt onderzocht aan welke ontwerpprincipes gedacht moet worden. Dit helpt lokale mkb-partijen om zelf aan de slag te gaan met duurzame circulaire productontwikkeling en ziekenhuizen bij de noodzakelijke overgang naar circulaire zorg via een duurzaam inkoop- en hergebruikbeleid.

Penvoerder: Saxion

Om de klimaatdoelen voor 2050 te bereiken, moeten industriële broeikasgasemissies worden verminderd, bijvoorbeeld door procesinnovatie met nieuwe technieken. Membraan-downstream processing (DSP) is een van deze nieuwe technieken. Membraan-DSP biedt veel mogelijkheden om proceswaterzuivering en concentratie van voedingssupplementen te verduurzamen. Zuyd en Hogeschool Utrecht breiden binnen dit project hun praktijklaboratoria uit met (reactor-)membraanopstellingen om mkb-ondernemingen te ondersteunen bij de implementatie en verspreiding van membraan DSP. Dit moet leiden tot richtlijnen voor verdere optimalisatie/opschaling, kwantificatie van energie- en materiaalbesparingen en het versnellen van implementatie van membraan-DSP.

Penvoerder: Zuyd Hogeschool

Digitalisering maakt dat bedrijven toegang krijgen tot enorme hoeveelheden data. Data-analyse stelt bedrijven in staat om de meest recente en relevante gegevens te gebruiken om situaties te begrijpen en besluitvorming te verbeteren. Mkb-ondernemingen lopen echter achter in het effectief benutten van hun data door beperkte middelen om capaciteiten op te bouwen. In dit RAAK-mkb-project wordt samen met 8 mkb-ondernemingen onderzocht hoe zij hun data strategisch kunnen inzetten en zo waarde kunnen creëren. Met een holistische aanpak onderzoekt het consortium verschillende aspecten van data-monetisatie. De resultaten van dit project zijn een handleiding voor het mkb, academische papers en casestudies.

Penvoerder: Hogeschool Rotterdam

Binnen de Europese Unie valt de bouwsector op met 40% van het totale energieverbruik en 36% van de uitstoot van broeikasgassen. In eerdere projecten zijn circulaire mycelium-biocomposieten (MBMs) ontwikkeld voor toepassing in de bouw, waaronder plaat- en isolatiematerialen, die 100% biobased, biologisch afbreekbaar en circulair zijn. In dit project wordt de levensduur van deze bouwmaterialen beoordeeld. Het project wordt uitgevoerd in co-creatie met partners uit het werkveld. Om een succesvolle marktintegratie te waarborgen, is een adviesraad opgericht met experts uit de industrie. Het doel is om de toepassing van MBMs als gecertificeerd bouwmateriaal te licenseren, zodat architecten en bouwbedrijven het overwegen in nieuwe ontwerpen.

Penvoerder: Avans Hogeschool

Kunststof is een veelgebruikt materiaal in de verpakkingsindustrie. Het biedt belangrijke functionaliteiten voor de bescherming van het product, maar brengt ook duurzaamheidsproblemen met zich mee. In Rethinking Packaging Systems doen de Hogeschool van Amsterdam en De Haagse Hogeschool onderzoek naar circulaire verpakkingsoplossingen, waarbij rekening gehouden wordt met alle stappen in de keten en de functies die de verpakking voor alle ketenpartners moet vervullen. Via een research-through-design-aanpak wordt enerzijds gewerkt aan concrete circulaire oplossingen voor sectorspecifieke cases en anderzijds aan een aanpak waarmee deze oplossingen vanuit een ketenaanpak ontwikkeld kunnen worden.

Penvoerder: Hogeschool van Amsterdam

Uitstel van betaaltermijnen, verhoogde voorraden en een bemoeilijkte toegang tot bankfinanciering zorgen voor druk op het werkkapitaal. Supply Chain Finance (SCF) draait om het verbeteren van processen rondom inkoop, verkoop en voorraadbeheer, wat zorgt voor minder betalings- en voorraaddruk, en de inzet van alternatieve financieringsmethoden in de keten. Hogeschool Windesheim en Rijksuniversiteit Groningen onderzoeken in dit project hoe mkb-ondernemingen met SCF hun werkkapitaalpositie kunnen verbeteren en betere ketenrelaties, minder ketenrisico’s en lagere transactiekosten kunnen bewerkstelligen. 15 casestudies worden gedaan om tot onderzoeksresultaten te komen. Door cross-case-analyses en focusgroepen worden uit bedrijfsspecifieke resultaten algemene lessen getrokken die toepasbaar zijn voor een bredere groep van bedrijven.

Penvoerder: Windesheim

Hoe kunnen accountants mkb-ondernemingen ondersteunen bij het maken van impact op het gebied van duurzaamheid en de verslaggeving hierover? Accountants van mkb-ondernemingen geven aan dat hun klanten verwachten dat de accountant hierin een rol vervult. Mkb-accountants willen deze rol graag pakken maar weten vaak niet precies hoe. Dit RAAK-mkb-project ontwikkelt door middel van ontwerpgericht onderzoek concrete tools waarmee accountants hun klanten kunnen ondersteunen. Binnen de looptijd van 2 jaar levert dit onderzoek oplossingsrichtingen en valideert deze binnen de praktijk van de deelnemende accountantskantoren en hun klanten. Hiermee draagt het onderzoek bij aan de ontwikkeling van kennis op het gebied van duurzaamheid en verslaglegging hierover binnen de context van het mkb.

Penvoerder: NHL Stenden Hogeschool