Ondermijn de ondermijners

Vergeet de onderwereld. Criminelen zijn actief in ónze wereld, zegt Van Ruitenburg. "Ze zitten naast je in het lunchcafé, gaan naar dezelfde supermarkt als jij. En voor hun illegale activiteiten gebruiken ze legale voorzieningen waarvan we als maatschappij ook gebruikmaken. Een garagebox om drugs te produceren, een haven om ze te verschepen. Daarmee tasten ze de integriteit, stabiliteit en veiligheid van die structuren aan, en dus van onze samenleving."

Zo legt Van Ruitenburg uit wat ondermijning is – het onderwerp van zijn lectoraat. "De term is de laatste jaren in zwang geraakt, en staat voor een nieuwe manier van kijken naar georganiseerde misdaad. Voorheen was de blik vooral gericht op misdaad als strafbare handeling, nu ligt de focus op de gevolgen van die handeling voor de maatschappij. En op het in beeld brengen van de maatschappelijke structuren die criminelen gebruiken, zodat we barrières kunnen opwerpen voor hun activiteiten."

Om criminelen een hak te zetten, wordt sinds de jaren 80 gebruikgemaakt van crime scripting. Van Ruitenburg: "Je beschrijft het proces van een criminele activiteit als een filmscript, waarbij je elke scène in detail uitwerkt. Doe je dit bijvoorbeeld voor de productie van xtc, dan zie je dat criminelen hiervoor locaties, grondstoffen en personeel nodig hebben. En apparatuur, zoals speciale erlenmeyers. Haal je zo’n puzzelstukje uit de roulatie, dan frustreer je het hele proces."

Wat ontbrak, was het financiële aspect. Samen met Thom Snaphaan en Manon Kostense ontwikkelde Van Ruitenburg daarom financial crime scripting (FCS), naar een idee van Janneke de Smet-Dierckx, nu plaatsvervangend hoofdofficier van justitie bij het Landelijk Parket van het Openbaar Ministerie.

"Je beschrijft bijvoorbeeld het omkopen van een douanier – hoe werkt dat? Wat kost het? Hoe krijgt die persoon betaald? Contant, in bitcoins, in de vorm van een auto? Of de financiële aspecten van niet-financiële delicten, zoals drugshandel. Wat brengt het op om cocaïne te importeren uit Zuid-Amerika? Wat kost het? En hoe wordt die zending betaald? Door deze informatie toe te voegen aan je script, krijg je zicht op de geldstroom. En geld is de brandstof van criminaliteit. Dus als je daar ingrijpt, raak je criminelen op een gevoelige plek."

De 3 ontwikkelden FCS 4 jaar geleden, vanuit hun toenmalige werk voor het OM en de FIOD (de opsporingsdienst van de Belastingdienst). Van Ruitenburg was criminoloog bij het Functioneel Parket van het OM. "Mensen uit de praktijk dachten mee. Politie, gemeenten, en instanties die betrokken zijn bij de bestrijding van drugsinvoer via de Rotterdamse haven. Zij kunnen profijt hebben van deze methode. We merken dan ook dat er veel interesse is voor FCS."

In zijn huidige rol als lector bij Avans Hogeschool bracht Van Ruitenburg vorig jaar met dezelfde vakgenoten een boek uit over de methode: Financial Crime Scripting. Inzicht in winstgedreven criminaliteit. Het ligt vanaf dit jaar op de lestafels van de Politieacademie, waar Snaphaan werkt als gastdocent. Met Snaphaan publiceerde Van Ruitenburg een wetenschappelijk artikel. "Om onze ideeën te toetsen bij wetenschappers én een aanzet te geven voor verder onderzoek."

Daarnaast helpt Van Ruitenburg mee met de opzet van een kennis- en onderzoekslijn rond criminele geldstromen binnen zijn lectoraat, met FCS als kapstok. "2 docentonderzoekers, van de opleidingen Finance & Control en Accountancy, doen 2 dagen per week onderzoek naar criminele geldstromen. We bekijken hoe we politie en FIOD hiermee verder kunnen helpen. De ideeën die het onderzoek oplevert, laten we vervolgens terugvloeien naar het onderwijs."

Binnen het onderwijs is nu nog weinig aandacht voor criminele geldstromen, zegt Van Ruitenburg. "Terwijl we merken dat dit onderwerp bij studenten wel beklijft, net als FCS." Binnen het lectoraat ondermijning zijn net 2 afstudeerders gestart van de opleiding Accountancy. "Ze onderzoeken hoe je FCS binnen deze opleiding kunt toepassen. Relevant, want accountants hebben een belangrijke poortwachtersfunctie. Naast publieke instanties als politie, OM en FIOD hebben ook zij dus baat bij FCS. En kunnen ze helpen om onze samenleving te beschermen."